Jednak europejskie idee integracyjne nie uzyskały poparcia rządów USA i ZSRR. Przywódcy głównych mocarstw światowych za podstawę funkcjonowania powojennego świata przyjęli tworzenie powszechnej organizacji bezpieczeństwa narodowego i dopiero w jej ramach dopuszczali bardziej szczegółowe uregulowania europejskie. Po zakończeniu drugiej wojny światowej idee integracyjne przejawiały się już w działaniach polityków, naukowców, intelektualistów oraz różnych ruchów i stowarzyszeń. Nawiązywano do wcześniejszych koncepcji integracyjnych oraz propozycji działaczy antyfaszystowskiego ruchu oporu. Wśród ruchów zjednoczeniowych największe znaczenie miały: Europejska Unia Federalistów, Europejska Unia Parlamentarna, Nowe Ekipy Międzynarodowe, Ruch Socjalistyczny Stanów Zjednoczonych Europy, Europejska Liga Współpracy Gospodarczej, Francuska Rada Zjednoczonej Europy, Ruch Zjednoczonej Europy, Międzynarodówka Liberalna, Międzynarodówka Chłopska, Międzynarodówka Socjalistyczna i inne. Ruchy te miały jednak elitarny charakter (poza Europejską Unią Federalistów) i dlatego dążyły do pozyskania konkretnych wpływowych środowisk.
Proces jednoczący kraje Europy po II wojnie światowej
Doświadczenia drugiej wojny światowej zweryfikowały wszystkie plany i sprawiły, że w wielu postępowych kręgach narodziły się kolejne idee utrwalenia pokoju poprzez proces jednoczący kraje Europy. Rozmiary jakie zatoczyła dopiero co zakończona wojna uświadomiły światu, że tradycyjne pojmowanie suwerenności poszczególnych państw nie jest faktem ostatecznym i że łatwo jest tę suwerenność zburzyć. Okazało się, że nawet silne ekonomicznie i militarnie kraje nie zapewniły swoim obywatelom bezpieczeństwa. Pozycja międzynarodowa Europy po wojnie uległa degradacji. W wyniku wojny zmienił się też układ sił między głównymi państwami Zachodu. Europejską równowagę sił z lat międzywojennych zastąpił blokowy podział, który ukształtowały główne działania wojenne. Kontynent europejski na kilka dziesięcioleci uległ poważnemu podziałowi. Jednym z pierwszych mężów stanu, który zdecydował się powrócić do formułowanej dużo wcześniej idei utworzenia wspólnoty europejskiej był Winston Churchil, który swoją myśl wyłożył we wrześniu 1946 r. na Uniwersytecie w Zurychu. Jego idea Stanów Zjednoczonych Europy miała opierać się na współpracy francusko-niemieckiej w kwestii wzajemnego pojednania i zbudowania koalicji przeciwko zagrożeniom ze strony państw komunistycznych.
EOWG poczatkiem współpracy na poziomie europejskim
Kraje Europy Zachodniej mając pełną świadomość, że powojenna odbudowa przekracza ich własne możliwości, przyjęły gospodarczą (tzw. plan Marshalla) i militarną pomoc ze strony Stanów Zjednoczonych. Plan Marshalla przewidywał potrzebę utworzenia organu nadzorującego amerykańską pomoc w tym zakresie. Organ ten, utworzony w kwietniu 1948 r. pod nazwą Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej, stanowił zaczątek współpracy krajów na poziomie europejskim. Przystąpiło do niego 16 państw zachodnioeuropejskich. Głównym zadaniem EOWG był rozdział środków amerykańskiej pomocy pomiędzy sygnatariuszy oraz sprawowanie kontroli nad realizacją planu Marshalla. Niebawem podjęto także kroki na rzecz tworzenia współpracy między państwami wspólnoty w zakresie międzynarodowego handlu oraz przepływu pieniądza. Jesienią 1961 r. EOWG przekształciła się w Organizację Współpracy i Rozwoju Ekonomicznego. Wówczas to weszły do niej, jako pełnoprawni członkowie, Stany Zjednoczone i Kanada, a w trzy lata później Japonia. Z pomocy USA skorzystały jedynie kraje Europy Zachodniej. Wobec narastającej przewagi militarnej ZSRR kraje te stawały się zależne również od pomocy wojskowej ze strony USA. W związku z tym, w kwietniu 1949 r. utworzyły tzw. Pakt Północnoatlantycki, zwany w skrócie NATO, który miał na celu obronę demokratycznej Europy przed komunistycznymi krajami. W odpowiedzi na powstanie bloku EOWG, Stalin, który nie zgadzał się na taką konsolidację Europy, utworzył w 1949 r. Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, obejmującą ZSRR oraz kraje satelickie, na które Związek Radziecki wywarł silną presję. W istocie te dwie główne organizacje przyczyniły się do pogłębienia istniejącego już gospodarczego i militarnego podziału Europy.
Europa i Stany Zjednoczone w ścisłej współpracy gospodarczej. Rada Europy i NATO
W konsekwencji tak skomplikowanej sytuacji międzynarodowej, kraje Europy Zachodniej podjęły dalsze próby utrwalenia i rozwoju wspólnoty politycznej i gospodarczej. Głównym ich celem było początkowo umożliwienie sygnatariuszom skutecznego przeciwstawienia się ideologicznej ekspansji ZSRR i jednocześnie uniezależnienia się od wpływów USA. Zjednoczenie miało też na celu wypracowanie wspólnych technologii i specjalizacji, które pozwoliłyby na wzmocnienie gospodarcze. Stany Zjednoczone poparły tendencje integracyjne krajów europejskich, uznając je za partnerskie układy ekonomiczne i ideologiczne. Próbom integracyjnym towarzyszył zamysł utworzenia struktur politycznych i gospodarczych. Poza powołaniem do życia NATO, które było od początku podstawową strukturą obronną Europy Zachodniej, w latach 1948-1949 rozpoczął się proces formowania Rady Europy. Rada Europy została utworzona w celu popierania wszelkich inicjatyw i działań zmierzających do zacieśniania współpracy między państwami wspólnoty oraz ochroną praw człowieka i norm demokracji europejskiej. Początkowe zamiary twórców Rady Europy nie do końca zostały zrealizowane, ponieważ wystąpiły różnice poglądów wśród państw członkowskich. Jednak niewątpliwą zasługą Rady stało się utworzenie forum rozwijania idei integracyjnych i zbliżenia narodów Europy.
Bibliografia:
1. Galster J., Witkowski Z., Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej. Z uwzględnieniem Traktatu Amsterdamskiego i Traktatu z Nicei. Toruń 2002.
2. Łastawski K., Idea jedności Europy. (cz. 3). „Społeczeństwo i Polityka” 2005 nr 2, s. 151-170.
3. Łastawski K., Idee, ruchy i działania integracyjne e Europie w pierwszych latach po II wojnie światowej. „Społeczeństwo i Polityka” 2005 nr 3-4, s. 219-252.
