Historia Wielkanocy
Nauka specjalizująca się we wczesnym chrześcijaństwie, pokazuje, że datowanie Wielkanocy sięga skomplikowanych początków tego święta i ewolucji na przestrzeni wieków.
Wielkanoc jest bardzo podobna do innych ważnych świąt, takich jak Boże Narodzenie i Halloween, które ewoluowały w ciągu ostatnich 200 lat. We wszystkich tych świętach elementy chrześcijańskie i niechrześcijańskie (pogańskie) nadal mieszały się ze sobą.
Wielkanoc jako obrzęd wiosny
Większość głównych świąt ma jakiś związek ze zmianą pór roku. Jest to szczególnie widoczne w przypadku świąt Bożego Narodzenia. Nowy Testament nie podaje informacji o porze roku, w której urodził się Jezus. Wielu uczonych uważa jednak, że głównym powodem świętowania narodzin Jezusa 25 grudnia jest data przesilenia zimowego według kalendarza rzymskiego. Ponieważ dni następujące po przesileniu zimowym stopniowo stawały się coraz dłuższe i mniej ciemne, była to idealna symbolika narodzin „światła świata”, jak stwierdza nowotestamentowa Ewangelia Jana.
Podobnie było w przypadku Wielkanocy, która przypada blisko innego kluczowego punktu roku słonecznego: równonocy wiosennej (około 20 marca), kiedy występują równe okresy światła i ciemności. Dla mieszkańców północnych szerokości geograficznych nadejście wiosny często budzi ekscytację, ponieważ oznacza koniec mroźnych dni zimy.
Wiosna to także powrót do życia uśpionych przez zimę roślin i drzew oraz narodziny nowego życia w świecie zwierząt. Biorąc pod uwagę symbolikę nowego życia i odrodzenia, było rzeczą naturalną świętowanie zmartwychwstania Jezusa o tej porze roku.
Skąd wzięła się nazwa Wielkiejnocy?
Nazwa obchodów jako „Wielkanoc” wydaje się wywodzić od imienia przedchrześcijańskiej bogini w Anglii, Eostre, którą obchodzono na początku wiosny. Jedyne wzmianki o tej bogini pochodzą z pism Bedy Czcigodnego, brytyjskiego mnicha żyjącego na przełomie VII i VIII wieku. Miesiąc, w którym angielscy chrześcijanie świętowali zmartwychwstanie Jezusa, nazwano po staroangielskim Eosturmonath, odnosząc się do bogini imieniem Eostre. I chociaż chrześcijanie zaczęli potwierdzać chrześcijańskie znaczenie obchodów, nadal używali imienia bogini, aby oznaczyć tę porę roku.
Dla późniejszych chrześcijan, nazwa się utrzymała, a więc Wielkanoc pozostaje nazwą, pod którą Anglicy, Niemcy i Amerykanie odnoszą się do święta zmartwychwstania Jezusa.
Związek z żydowską Paschą
Należy zaznaczyć, że choć w świecie anglojęzycznym używa się nazwy „Wielkanoc”, o wiele więcej kultur określa ją terminami najlepiej tłumaczonymi jako „Pascha” (np. „Pascha” po grecku) – odniesienie, doprawdy, na żydowskie święto Paschy.
W Biblii Hebrajskiej Pascha jest świętem upamiętniającym wyzwolenie narodu żydowskiego z niewoli egipskiej, o czym opowiada Księga Wyjścia. Było to i nadal jest najważniejszym żydowskim świętem sezonowym, obchodzonym w pierwszą pełnię księżyca po wiosennej równonocy.
W czasach Jezusa Pascha miała szczególne znaczenie, ponieważ naród żydowski ponownie znalazł się pod dominacją obcych mocarstw (mianowicie Rzymian). Pielgrzymi żydowscy co roku napływali do Jerozolimy w nadziei, że wybrany naród Boży (tak jak wierzyli) wkrótce zostanie ponownie wyzwolony.
Pewnej Paschy Jezus udał się z uczniami do Jerozolimy, aby obchodzić to święto. Wszedł do Jerozolimy w triumfalnej procesji i wywołał zamieszanie w Świątyni Jerozolimskiej.
Wydaje się, że oba te działania przyciągnęły uwagę Rzymian, w wyniku czego Jezus został stracony około 30 roku naszej ery.Niektórzy z wyznawców Jezusa wierzyli jednak, że widzieli go żywego po jego śmierci, co dało początek religii chrześcijańskiej. Ponieważ Jezus zmarł podczas święta Paschy, a jego naśladowcy wierzyli, że zmartwychwstał trzy dni później, logiczne było upamiętnianie tych wydarzeń w bliskiej odległości.Niektórzy pierwsi chrześcijanie postanowili świętować zmartwychwstanie Chrystusa w tym samym dniu, co żydowska Pascha, która przypadała około 14 dnia miesiąca Nisan, w marcu lub kwietniu. Ci chrześcijanie byli znani jako Quartodecimans (nazwa oznacza „Czternaście”).
Wybierając tę datę, skupili się na tym, kiedy Jezus umarł, a także podkreślili ciągłość z judaizmem, z którego wyłoniło się chrześcijaństwo. Inni zamiast tego woleli świętować w niedzielę, ponieważ uważano, że właśnie wtedy odnaleziono grób Jezusa .
W 325 rne cesarz Konstantyn, który sprzyjał chrześcijaństwu, zwołał spotkanie przywódców chrześcijańskich w celu rozwiązania ważnych sporów na soborze nicejskim. Najbardziej brzemienne w skutkach decyzje dotyczyły statusu Chrystusa, którego sobór uznał za „w pełni ludzkiego i w pełni boskiego”. Rada ta postanowiła również, że Wielkanoc powinna być ustalona na niedzielę, a nie na 14 dzień Nisan. W rezultacie Wielkanoc obchodzona jest teraz w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni księżyca równonocy wiosennej.
Zajączek i pisanki
We wczesnej Ameryce święto wielkanocne było znacznie bardziej popularne wśród katolików niż protestantów. Na przykład purytanie z Nowej Anglii uważali, że zarówno Wielkanoc, jak i Boże Narodzenie są zbyt skażone wpływami niechrześcijańskimi, aby można je było celebrować. Takie święta były również okazją do intensywnego picia i zabawy.
Losy obu świąt zmieniły się w XIX wieku, kiedy stały się one okazją do rodzinnego spędzania czasu. Zrobiono to częściowo z chęci, aby obchody tych świąt były mniej hałaśliwe.
Ale Wielkanoc i Boże Narodzenie również zostały przekształcone w święta domowe, ponieważ zmieniło się rozumienie dzieci. Przed XVII wiekiem dzieci rzadko były w centrum uwagi. Jak pisze historyk Stephen Nissenbaum : „…dzieci wrzucono do jednego worka razem z innymi członkami niższych stanów generalnie, zwłaszcza służącymi i uczniami – którzy nieprzypadkowo sami byli na ogół młodymi ludźmi”.
Od XVII wieku coraz częściej uznawano dzieciństwo za czas życia, który powinien być radosny, a nie tylko jako przygotowanie do dorosłości. To „odkrycie dzieciństwa” i zachwyt nad dziećmi miały głęboki wpływ na to, jak obchodzono Wielkanoc.
Właśnie w tym momencie rozwoju święta szczególnie ważne stają się pisanki i zajączek wielkanocny. Zdobione jajka były częścią święta wielkanocnego przynajmniej od czasów średniowiecza, biorąc pod uwagę oczywistą symbolikę nowego życia. Ogromna ilość folkloru otacza pisanki, a w wielu krajach Europy Wschodniej proces ich zdobienia jest niezwykle skomplikowany. Kilka wschodnioeuropejskich legend opisuje, jak jajka zmieniły kolor na czerwony (ulubiony kolor pisanek) w związku z wydarzeniami związanymi ze śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa.
Wielkanocne tradycje
Jednak dopiero w XVII wieku poznano niemiecką tradycję „zająca wielkanocnego” przynoszącego jajka dobrym dzieciom. Zające i króliki od dawna kojarzą się z wiosennymi rytuałami sezonowymi ze względu na ich niesamowitą moc płodności.
Kiedy niemieccy imigranci osiedlili się w Pensylwanii w XVIII i XIX wieku, przywieźli ze sobą tę tradycję. Dziki zając został również wyparty przez bardziej posłusznego i domowego królika, co jest kolejnym wskaźnikiem tego, w jaki sposób skupiono się na dzieciach.
Podczas gdy chrześcijanie obchodzą to święto tej wiosny na pamiątkę zmartwychwstania Jezusa, znajome widoki zajączka wielkanocnego i pisanek przypominają o bardzo starożytnym pochodzeniu tego święta poza tradycją chrześcijańską.
