Państwo gnieźnieńskie powstało w połowie X wieku i bardzo szybko objęło najpierw ziemie centralnej i południowej Wielkopolski, by następnie zająć także Mazowsze, ziemię Lubuską, Śląsk i Małopolskę. Zadziwia zarówno szybkość z jaką zostało zorganizowane, jak i zdolność do przetrwania kryzysów oraz umiejętność przejmowania obcych wzorów kulturowych – nowej religii, rytuału władzy, rozwiązań organizacyjnych.
Film o Piastach cz.1
Chrzest Polski w 966 roku i sojusz z Zachodem
Pierwszy znany nam fakt historyczny, chrzest Mieszka I i jego poddanych w 966 roku, był bowiem ważną decyzją polityczną podejmowaną przez władcę silnego i dobrze zorganizowanego państwa. Monarchia piastowska leżała wprawdzie na obrzeżach chrześcijańskiego świata, ale już wówczas miała duże ambicje i niemałe możliwości odgrywania aktywnej roli zarówno wobec cesarstwa i papiestwa, jak i państw sąsiednich. Potwierdzeniem było przybycie w 1000 roku do Gniezna, do grobu świętego Wojciecha, cesarza Ottona III oraz decyzje tam podjęte. Polska uzyskiwała poparcie cesarza, Bolesław Chrobry otrzymywał misję organizowania wschodnich rubieży chrześcijańskiego świata, a Gniezno stawało się jedną z ważnych stolic cesarstwa.
Film o Piastach cz.2
Mieszko II i pierwsze problemy państwa Piastów
Kryzys nadszedł niespodziewanie, wkrótce po objęciu tronu przez Mieszka II i zagroził nie tylko wielkim zamierzeniom dynastycznym, ale również istnieniu państwa. Kraj był spustoszony najazdami i walką wewnętrzną, odradzały się podziały dzielnicowe, a struktura władzy na znacznych obszarach przestawała istnieć. Odbudowę monarchii podjął Kazimierz Odnowiciel, który ponownie narzucił władzę zwierzchnią. Opierała się ona w całym okresie pierwszej monarchii piastowskiej na równomiernie rozrzuconej siatce grodów, wyznaczającej jednocześnie władzę lokalną i nadzór administracyjny, kontrolę poboru danin i powinności oraz ochronę porządku publicznego. Równolegle istniała stale rozbudowywana struktura kościelna z arcybiskupstwem w Gnieźnie, pięcioma biskupstwami w prowincjach państwa oraz kolejnymi fundacjami klasztornymi. Książę dysponował również drużyną rycerską oraz dworem przybocznym, który tworzył ośrodek władzy centralnej. Ten model funkcjonowania państwa przetrwał aż do przełomu XII i XIII wieku. Zobacz także - Sztuka średniowiecza
Film o Piastach cz.3
Spory o władzę po śmierci Krzywoustego - podział na dzielnice
Podział królestwa po śmierci Bolesława Krzywoustego doprowadził do powstania pięciu dzielnic książęcych, ale niczym nie zmienił zasad monarchii.
Spory o przywództwo, władzę senioralną i prymat w dynastii zdominowały bieg wydarzeń w okresie panowania pierwszego pokolenia książąt. Postępujące dalej rozdrobnienie terytorialne prowadziło najpierw do osłabienia władzy książęcej i autorytetu dynastii, by następnie zmusić każdego z władców do zmian w funkcjonowaniu domeny. Utrzymywanie sieci grodów, kasztelanii i wysuniętych placówek było zbyt kosztowne i nieopłacalne w skali małego księstwa. Z kolei hierarchia kościelna pozostawała niezależna i zbyt potężna wobec kurczących się możliwości księcia. Dochód z danin nie pozwalał na utrzymanie dużego dworu i kancelarii oraz na kosztowną politykę zewnętrzną. Sytuację pogarszał brak jakiejkolwiek lojalności między członkami dynastii, którzy zawierali ciągle nowe sojusze, posuwali się do zdrady i wiarołomstwa, kierując się własną oceną sytuacji i osobistym interesem. Przetrwała jedynie legenda monarchii piastowskiej i tradycja zjednoczonego królestwa polskiego.
Film o Piastach cz.4
Dążenia dalszych Piastów i scalenie przez Łokietka państwa polskiego
W końcu XIII wieku zostały podjęte pierwsze próby odnowienia królestwa. Wiązały się one z ośrodkiem gnieźnieńskim i osobą Przemysła II, który w 1295 roku koronował się na władcę całego państwa. Dążenia te podjęli następnie ostatni Przemyślidzi, Wacław II i jego syn Wacław III, a później książę kujawsko-łęczycki Władysław Łokietek. Jego rządy doprowadziły do opanowania dużej części monarchii, umożliwiły koronację królewską, ale nade wszystko pozwoliły na odnowienie autorytetu dynastii piastowskiej i na powszechną akceptację dziedziczenia tronu w jego linii. Uznanie tytułu królewskiego i praw do całego dawnego królestwa miało przyjść dopiero później, wraz z sukcesami polityki Kazimierza Wielkiego.
Kazimierz Wielki i zakończenie epoki piastowskiej w 1370 roku
Ostatni Piast na polskim tronie w ciągu 37 lat swojego panowania doprowadził do stabilizacji królestwa, uznania swojej władzy zarówno w całym państwie, jak i na arenie międzynarodowej, zabezpieczenia granic oraz uporządkował finanse, skodyfikował i ujednolicił prawo, odnowił tradycję władzy centralnej i narzucił jednolity system administracyjny. Potrafił połączyć tradycyjny model monarchii patrymonialnej z władcą jako jedynym suwerenem i nadrzędnym arbitrem z potrzebami dużego królestwa i wymogami rozbudowanego aparatu państwowego. Nowa gospodarka, zapoczątkowana w XIII wieku i oparta na czynszu pieniężnym oraz opłatach w zbożu naturze została wkomponowana w sprawny system fiskalny, stworzony przez silnego monarchę, który prowadził na szeroką skalę politykę inwestycji państwowych. Równolegle król prowadził przemyślaną politykę zagraniczną, której celem było uznanie jego korony i granic odnowionego królestwa. Śmierć Kazimierza Wielkiego w 1370 roku zakończyła panowanie wielkiego władcy, ale także epokę piastowską w dziejach Polski.
Może Cię zaciekawić także: Liwia Druzylla - pierwsza cesarzowa Rzymu
